islamiyet öncesi türk devletlerinde kültür ve medeniyet

İslamiyet Öncesi Türk Devletleri Kültür ve Medeniyeti

İslamiyet öncesi Türk devletleri konusuyla beraber kültür ve medeniyet başlıklı tarih konularına önem veren kpss, genelde soruları bu kültür ve medeniyet başlıklı alanlardan sormaktadır. Bundan önceki konularda İslamiyet öncesi Türk Tarihi ve ilk Türk devletleri konularına değinmiştik. Şimdi de İslamiyet öncesi Türk devletlerinde kültür ve medeniyet konusunu irdeleyeceğiz.

İslamiyet Öncesi Türk Devletlerinde Kültür ve Medeniyet

1) Devlet Yönetimi: İslamiyet öncesi Türk devletleri, boyların bir araya gelmesi ile devlet (İl,El) oluşturmaktaydılar.
Kağan, Han, Hakan, İdikut, İlteber, Şanyü gibi unvanları kullanan hükümdarlar, yerleşik hayata geçmeden önce Otağ denilen büyük çadırlarda, yerleşik hayata geçtikten sonra da sarayda oturmaktaydılar.

Hükümdarlık yetkilerinin Tanrı tarafından verildiğine inanılırdı. Bu yetkiye de Kut denilmektedir. Egemenlik hakkı hükümdar ve ailesine aittir. İslamiyet öncesi Türk devletleri hükümdarları, önceki hükümdarların erkek soyundan olmak zorundaydı.

Bu veraset anlayışı, sağlam bir temel oluşturmadığı için, hükümdarlıkta eşit hakka sahip olan erkek akrabalar arasında taht kavgalarına yol açmış ve devletlerin ömürleri bu yüzden kısa sürmüştür.

Hükümdarlar yazısız hukuk kurallarına (Töre) uyarak ülkeyi yönetirlerdi. Bu bağlamda hükümdarın töreye uygun olmayan kararları sorgulanabilmekteydi. Ayrıca hükümdarlar adaleti, milletin huzurunu , güvenliğini ve mutluluğunu sağlamak zorundaydı.

İslamiyet öncesi Türk devletleri ikili yönetim anlayışı ile yönetilmekteydiler. Kutsal olan Doğu Kağan tarafından, Batı da Yagbu unvanlı yönetici tarafından yönetilirdi.

Yagbu içişlerinde serbest dışişlerinde ise Doğu’ya bağlı idi. Batı özerk bir yapıya sahip olduğu için İslamiyet öncesi Türk devletleri federal bir yönetim anlayışını benimsemiştir. Kpss tarih dersinde bu tür ayrıntılara önem vermektedir.

İslamiyet öncesi Türk devletleri ülke yönetiminde Kağan başkanlığında toplanan Kurultayda (Toy-Keneş), Vezir (Hükümdarın en büyük yardımcısı), boy beyleri, Hatun (Katun) yani kağanın eşi ve Buyruklar (bakanlar) bulunurdu. Kurultayda Kağan’ın belirlenmesi, savaş ve barış kararları, vergi kararları gibi önemli konular karara bağlanırdı.

Hükümdar eşi Hatun, diğer unvanıyla Katun’un kurultayda bulunması, elçi kabul etmesi ve hükümdara vekalet etmesi İslamiyet öncesi Türk Devletleri yönetiminde kadınların söz sahibi olduğunu göstermektedir.

2) Ordu: İslamiyet öncesi Türk Devletleri orduyu devletin bağımsızlığı ve gücünün simgesi olarak görürlerdi. Sürekli olarak dış tehditlerin var olması orduya önemi arttırmıştır. Bu yüzden ordu teşkilatına da önem verilmiştir.

İlk kez Mete Han tarafından onluk sisteme geçilmiştir. Bu onluk sistemde en küçük birlik on kişiden oluşmaktaydı ve başında onbaşı bulunurdu. Görevleri arasında ülkenin bağımsızlığını korumak ve yeni yerler fethetmek bulunan hükümdar, aynı zamanda ordunun başındaki en büyük komutan konumundaydı.

Ok, yay, mızrak, süngü, kılıç ve kalkan başlıca kullanılan silahlardı. Savaşlarda kurt kapanı taktiği bir diğer adıyla turan taktiği kullanılmaktaydı. Bu taktikle İslamiyet öncesi Türk devletleri birçok başarı elde etmişlerdir.

3) Toplum Yapısı ve Ekonomik Hayat: Kpss tarih dersinin bu konusunda da İslamiyet öncesi Türk devletleri toplum yapısı ve ekonomik hayatı inceleyeceğiz. Boylar halinde yaşayan Türkler bağımsızlıklarına düşkün olduğu için devlet otoritesi altına girmek istemezlerdi ve bu yüzden devletler çabuk yıkılmışlardır. Orta Asya’da tarıma elverişli alan sınırlı olduğu için eski Türkler göçebe olarak yaşamışlardır. Eski Türkler Oguş (Aile), Urug (Soy ya da sülale), Bod (Boy), Budun (Boylar birliği) gibi toplumsal bölümlerden oluşmaktaydı.

İslamiyet öncesi Türk devletlerinde toplumsal sınıflar oluşmamıştır. Bunun nedeni eski Türklerin göçebe yaşamaları, ortak mülkiyete sahip olmaları ve toprakların devletlerin malı sayılmasıdır. Büyük araziye sahip bir soylular grubu oluşmadığı için de sınıf farklılığı oluşmamıştır.

İslamiyet öncesi Türk devletlerinde ekonomik hayatın temelini hayvancılık oluşturmaktaydı. Avcılık, toplayıcılık, balıkçılık, yağmacılık (talan etme), yerleşik hayattan sonra tarım, ticaret, bunların yanında dokumacılık, demircilik ve altın işlemeciliği gibi ekonomik faaliyetlerle ilgilenmişlerdir.

Kpss Tarih dersinde İpek Yoluna hakimiyet konusuna bugüne kadar sıkça değinmiş ve sorular sormuştur. Türklerde de İpek Yoluna hakimiyet çok önemliydi. İpek Yoluna egemen olmak için Çinlilerle sürekli mücadele halinde bulunan Türkler, Çin’e sürekli akınlar düzenlemiş ve bu akınlar bir süre sonra ekonomik faaliyet haline gelmiştir.

4) Din ve İnanış: Çok Tanrılı bir inanç sistemi olan eski Türkler zamanla tek Tanrılı inançları da benimsemişlerdir. Şimdi bu dinleri inceleyelim.

* Gök Tanrı Dini: Eski Türklerde en yaygın dini inanç sitemi olan bu dinde ahiret inancı mevcuttur. İyi insanların uçmağ (cennete), kötü insanların tamu (cehenneme) gideceği düşünülür.

* Şamanizm: İyi ve kötü ruhların mücadelesi vardır. Ruhlarla iletişim kuran ve ayini yöneten dini görevliye Şaman, Kam ya da Baksı adı verilmektedir.

* Totemizm: En eski inanç sistemlerinden biri olan Totemizmde tabiat kuvvetleri (Naturizm) kutsal sayılmaktaydı. Bu dinde kutsal sayılan varlıklara ongun adı verilirdi.

* Atalar Kültü: Ataların kendilerine yardım ettiğine dair inanç vardır. Animizm denilen bu inanç türünde ahiret inancı da mevcuttur.

* Maniheizm: Uygurlar tarafından benimsenen bu inanç, et yemeyi ve savaşmayı yasaklamıştır.

Maniheizm et yemeyi ve savaşı yasakladığı için bu din Türklere uygun değildir. Zaten bu dine girenler de ya Türklük özelliklerini zamanla kaybetmişler ya da kısa sürede yıkılmışlardır.

* Budizm: Buddha’nın öğretilerine dayanan bu din de Brahmanizm’e karşı tepki olarak Hindistan’da ortaya çıkmıştır. Uygurlar arasında yayılmıştır.

* Hristiyanlık: Macarlar, Bulgarlar ve Avarlar gibi Avrupa’ya göç eden devletler bu dini benimsemişler ve zamanla Milli benliklerini kaybetmişlerdir.

* Musevilik: Hazarlar tarafından benimsenmiştir.

İslamiyet öncesi Türk devletleri farklı din ve inanışları bir arada benimseyen Türk topluluklarından oluştuğu için, dini açıdan Türklerin büyük bir hoşgörüye sahip olduğunu çıkarabiliriz.
pazırık kurganı

Pazırık Halısı

Kpss genel kültür tarih dersinde bizim için yakın zamanda gerçekleşen tarihi bulgular da önemlidir. Yakın zamanda Kazakistan’da bulunan Hunlara ait Esik Kurganı oldukça önemlidir. Çok sayıda eşya, seramik kaplar, tahta kaşıklar, gümüş çanaklar ve Altın Adam zırhı bulunmuştur. Ayrıca Altay Dağları’nda , dokuma sanatının şaheseri olarak kabul edilen, bilinen en eski halı olan Pazırık Halısı da burada bulunan Pazırık Kurganı‘nın içinden çıkmıştır.

5) Hukuk, Yazı, Dil ve Edebiyat: Eski Türklerde devlet Töre adı verilen yazısız hukuk kurallarına göre yönetilmiştir. Hukuk işlerine Yarguci bakmaktaydı. İlk kez Uygurlar zamanında hukuk kuralları yazılı hale getirilmiştir.

Ural – Altay dil grubuna mensup olan Türkçe önceleri sözlü sonra da yazılı olarak gelişmiştir. Yazı ilk olarak Göktürklerle başlamıştır. Ayrıca Türkler kendilerine ait alfabeler oluşturmuşlardır. Bunlardan en önemlisi olan Göktürk (Orhun) Alfabesi Göktürkler tarafından 38 harfle meydana getirilmiştir. Bir diğer kullanıla alfabe olan Uygur Alfabesi de Uygurlar tarafından 18 harfle meydana getirilmiştir.

Türkler yazıya geç geçtiği için Türk tarihine ilişkin ilk bilgilere Çin, İran, Bizans, Rus ve Arap kaynaklarında rastlanmaktadır.

İslamiyet öncesi Türk devletleri yazıdan önce sözlü edebiyatta önemli ürünler bırakmışlardır. Sagu ve Savlar (Atasözleri ve özdeyişler), Koşuklar ( Çeşitli etkinliklerde söylenen şiirler) ve Destanlar sözlü edebi eserlerdir. Hunlara ait olan Oğuz Kağan Destanı, İskitlere (Sakalar) ait olan Alper Tunga ve Şu Destanı, Göktürklere ait olan Ergenekon ve Bozkurt Destanı, Uygurlara ait olan Türeyiş ve Göç Destanı, Kırgızlara ait olan ve en uzun destan olarak bilinen Manas Destanı en önemli destanlar arsında yer almaktadır.

6) Bilim ve Sanat: İslamiyet öncesi Türk devletleri bilim, kültür, sanat, ticaret, sözlü ve yazılı edebiyatta önemli gelişmeler kaydetmişlerdir.

On İki Hayvanlı Türk Takvimi astronomi alanında gelişildiğini göstermektedir. Uygurların hareketli harf sistemi ile birlikte bugünkü modern matbaanın temelleri atılmıştır.

Sanat dallarında göçebe yaşamda deri, ahşap, metal ve taş işçiliğine dayalı eserler bırakılırken, Uygurlar ile beraber geçilen yerleşik sistemde minyatür, resim, heykel ve tezhip sanatı gelişmiştir. Müzik ve şiirin de geliştiği Türklerde en önemli müzik aleti Kopuzdur.

Tezhip, resim, müzik, mimari, heykel, minyatür, fresk, vitray, ciltçilik, maden ve dokuma sanatı İslamiyet öncesi Türk devletlerinde gözüken sanat dallarıdır. Bu sanat dallarından bazılarını açıklayalım.

* Tezhip: Kitap süsleme sanatıdır.

* Minyatür: Pespektiften uzak , kitapların boşluklarına çizilen küçük resimlerdir.

* Fresk (Fresko): Duvar resmidir. Duvara sürülen yaş alçı üzerine yapılan süslemelerdir.

* Vitray: Renkli cam parçalarının birleştirilmesi ile oluşan süsleme sanatıdır.

Tarım, mimari, sulama kanalları, fresk ve vitray Türklerin yerleşik yaşama geçtiğinin kanıtlarıdır.
Yazılı hukuk, kağıt ve matbaaya Uygurlarla beraber geçilmiştir.

İslamiyet Öncesi Türk Devletleri Kültür ve Medeniyeti Terimler Sözlüğü

Oguş: Aile.

İl, El: Devlet.

Urug: Soy, sülale.

Bod: Boy.

Bodun: Boylar birliği, millet.

Otağ: Hükümdar çadırı.

Örgin: Taht.

Tuğ: Sancak.

Toy, Kengeş: Meclis, Kurultay.

Buyruk: Bakan.

Agılıg: Hazine Görevlisi.

İç Buyruk: Saray işleriyle ilgili bakan.

Tangaç: Damgacı.

Tudun: Vali.

Subaşı: Ordu komutanı.

Şanyu, kağan, han, hakan, idikut: Hükümdar unvanları.

Şad: Hükümdarın büyük oğlu.

Hatun, Katun:Hükümdar eşi.

Toygun: Toy ve kurultaya katılma hakkı olanlar.

Tarkan, Apa: Saray görevlileri.

Tekin: Hükümdarın erkek çocukları.

Bitigci: Katip

Yarguci: Yargı., tercüman, elçi.

Gök Tanrı: Eski Türklerde tek yaratıcı.

Balbal: Ölen kişinin mezarına öldürdüğü insan sayısınca dikilen heykeller.

Uçmağ: Cennet.

Tamu: Cehennem.

Tengri: Tanrı

Yuğ: Cenaze törenleri.

Kurgan: Mezar

Şaman, Kam, Baksı: Şamanizm din adamları.

Ongun: Totemlere verile isimlerdir.

İslamiyet öncesi Türk devletleri kültür ve medeniyet konusu sona ermiştir. Bir sonraki kpss tarih dersinin konusu İlk Türk İslam Devletleri olacaktır.

, , , ,

59 Yorum Yapılmış İslamiyet Öncesi Türk Devletleri Kültür ve Medeniyeti

  1. Yamaç 10 Ocak 2019 at 12:31 #

    Elinize sağlık on numara olmuş kardeşim. Gördüğüm en anlaşılır anlatım diyebilirim. Emeğinize sağlık.

  2. asdfghjklş 02 Nisan 2018 at 18:01 #

    efsane yapmıslar allah razı osun

  3. Doğukan 24 Ağustos 2016 at 06:08 #

    çok güzel anlatımlı olmuş ellerinize sağlık

  4. Kubra 17 Ağustos 2016 at 13:45 #

    Işime çok yaradı teşekkürler

  5. tolga 05 Nisan 2016 at 18:27 #

    adamın dibisin 27 yaşındayım kpssye ve ygsye hazırlanıyorum okumanın yaşı yok arkadaşlar bana ders konularında yardımcı olmak isteyen varsa memnun olurum duygusalcocuk@hotmail.com

  6. İbrahim 03 Nisan 2016 at 21:37 #

    İslamiyet öncesi Türklerde Tirnek kelimesinin anlamı ne bilen var mı

    • ferhat 05 Temmuz 2017 at 18:05 #

      Tırnak olabilir dostum

    • Sevgi 18 Ağustos 2017 at 18:05 #

      Oğuzlardaki millet meclisinin adıdır tirnek .

  7. Sekiz 29 Mart 2016 at 12:02 #

    Hocam az ve öz olmus Teşekurederiz

  8. Fatmanur 16 Şubat 2016 at 11:45 #

    Tezhip ve vitray islamiyet öncesinde yok diye biliyorum ben bu konuda aydinkatacak olan var mi?

  9. neslihan 15 Şubat 2016 at 20:42 #

    inkılap tarihi konuları yok mu acaba

  10. selver 06 Ocak 2016 at 21:41 #

    Harika allah sizden razı olsun ya

  11. Huseyinn Mercan 26 Kasım 2015 at 20:21 #

    Tesekkurler ??

  12. Burak 19 Kasım 2015 at 12:59 #

    Emeğinize sağlık. Çok yardımı dokundu.

  13. Emre 04 Ekim 2015 at 20:35 #

    Burda alpertunga destani hunlara degil iskitlere oguzkan destanida hunlara ait yanlis verilmis

  14. sabri 10 Mayıs 2015 at 10:49 #

    ALLAH razı olsun

  15. seda şahin 05 Ocak 2015 at 19:07 #

    Elinize saglık çok anlasılır ve güzel olmuş

  16. salih 23 Eylül 2014 at 14:37 #

    elinize saglık çok faydalı oldu.

  17. salla 17 Eylül 2014 at 19:41 #

    çok iyi ama madde halinde olsaydı iyi di ama olsun 😀

  18. nermin 25 Haziran 2014 at 21:11 #

    tesadüfen buldum ve konuları özetlerken yorumlamanız,konuları en önemli noktalarını belirtmeniz ve çıkan soru sayılarına kadar düşünceli bir şekilde oluşturmanız çok hoşuma gitti.Emekleriniz için teşekkürler

    • batu 10 Aralık 2014 at 19:53 #

      aynen

  19. elanur 21 Mayıs 2014 at 20:26 #

    çok işime yaradı teşekkürler 🙂

  20. kadir 13 Mayıs 2014 at 14:01 #

    Allah razı olsun odevimi yapa bildim

  21. nurullah 10 Mayıs 2014 at 20:36 #

    çok sağolun işime çok yaradı

  22. Emre 05 Mayıs 2014 at 16:00 #

    Teşekkürler Allah razı olsun .

  23. engin 01 Mayıs 2014 at 23:45 #

    Sağolun, varolun

  24. tanımazsın devam et 28 Nisan 2014 at 19:59 #

    saolun performansıma yardımcı oldunuz… 🙂

  25. cansu 28 Nisan 2014 at 10:52 #

    ödevime yardımcı olmadı ama yinede güzel olmuş …

  26. dvm 10 Nisan 2014 at 22:04 #

    vitray islamiyet kabulunden sonra ortaya çıkmadı mı?

  27. Bİrkan 08 Nisan 2014 at 22:41 #

    Hocam ellerinize sağlık proje ödevimde çok yardımcı oldu 😀

  28. gülistan 07 Nisan 2014 at 09:58 #

    çok teşekür ederim çok faydalı bilgiler

  29. Erkan 06 Nisan 2014 at 12:01 #

    Katdeş çok sağol işime yarayacak proje Ödevi 🙂

  30. dilan 05 Nisan 2014 at 16:05 #

    proje ödevime bunu yazsam olrmu cok kısa değil mi?

  31. Ahmet 24 Mart 2014 at 21:10 #

    Emeğe gecen herkese teşekkürler

  32. SONER 01 Mart 2014 at 12:29 #

    Allah razı olsun çok teşşekkürler benim gibi bir çok kişiye faydalı olduğunu düşünüyorum.

  33. DİLBER 14 Şubat 2014 at 17:44 #

    TEŞEKKÜR EDERİM.ÇOK GÜZEL HAZIRLANMIŞ.

  34. zeliha 05 Ocak 2014 at 11:16 #

    emeğinize sağlık çok güzel bir site peki diğer konularda eklenecek mi??

  35. beyza 04 Ocak 2014 at 18:14 #

    allah razı olsun çok teşekkür ederim.. :))) çok işime yaradı

  36. yasin 19 Aralık 2013 at 14:59 #

    çok sade ve konunun özünü sunan, gereksiz bilgilere yer vermeyecek şekilde anlatılmış. emeklerinize sağlık.

  37. ece 04 Aralık 2013 at 15:53 #

    ödevime çok yardımcı oldu ALLAH hazırlayanlardan razı olsun

    Amİn

  38. Gülşah 02 Aralık 2013 at 15:13 #

    Bayıldım tek kelimeyle mükemmel olmuş hocam.ellerinize sağlık.Allah razı olsun.

  39. Nur 14 Kasım 2013 at 16:04 #

    Süper olmuş ya bu site, tüm tekrarlarımı burdan yapıyorum. Hocanın bile anlatırken atladığı yerler varmış 🙂

  40. ipek 11 Kasım 2013 at 15:50 #

    Çok güzel anlatmışsınız. Özünü anlatmışsınız. Emeğiniz ve zahmetiniz için teşekkürler. Allah razı olsun. Bu sene ilk defa kpss ye gireceğim, sizin siteyi gördüm de baya başarılı. tebrik ederim.

  41. cagla 09 Kasım 2013 at 21:46 #

    uygurlardan önce turk tarıhınde maden ılk hangı topluluk tarafından kullanıldı?

    • büsra 18 Şubat 2014 at 20:36 #

      Sümerler

    • serhat 07 Mart 2014 at 22:54 #

      göktürkler

    • Faik 16 Ekim 2015 at 18:07 #

      İskitler- Bozkırın Madencileri ismi maden işlemesinde iyi olduklarını için verilmiştir.

  42. özlem 07 Kasım 2013 at 14:20 #

    teşekkürler.devamını bekleriz

    • Firdevs ŞAHİN 26 Eylül 2016 at 16:47 #

      gerçekten çok güzel konularda gereksiz ayrıntılara yer verilmemiş direk bilgiyi veriyor bu kadar olabilirdi sağolun elinize gözünüze gönlüüze sağlk

  43. Ahmet 05 Kasım 2013 at 20:52 #

    Söylenilecek hiç bir söz yazılacak hiç bir cümle Anlatamaz sizlerin bu emeğini tek kelimeyle ne diyebilirim ki “ALLAH GANİ GANİ RAZI OLSUN”

  44. mehmet can a 03 Kasım 2013 at 13:39 #

    Çok açıklayıcı bir kaynak olmuş hazırlayana teşekkürler .

  45. sinem 17 Ekim 2013 at 14:39 #

    Allah razı olsun derslerde gördüğüm ve kitaptan okuduğum bilgiler daha da pekişti sayenizde

  46. KÜBRA 22 Eylül 2013 at 17:27 #

    Çok beğendim çok güzel olmuş ^_^ teşekkürler ödevime çok katkıda bulundu…

  47. erhan 22 Eylül 2013 at 17:16 #

    çok teşekkürler 🙂

  48. misafir 22 Eylül 2013 at 17:15 #

    Gerçekten çok güzel olmuş emeğinize harcadığınız zamana sağlık.

  49. AHMET 22 Eylül 2013 at 13:23 #

    Teşekkürler…

  50. Elif 18 Eylül 2013 at 12:09 #

    Konular gerçekten çok sade ve güzel anlatılmış. Tekrar yaparken çok iyi oldu.Teşekkürler…

  51. BURCU 04 Temmuz 2013 at 13:38 #

    Emeğinize sağlık, çok yardımcı oldu. çok teşekkürler

    • yusufcuk 09 Ocak 2015 at 11:04 #

      yeterince bulamıyorum

Bir Cevap Yazın