selçuklu devleti kpss

Selçuklu Devleti Kültür ve Medeniyeti

Selçuklu Devleti Kpss Tarih konuları içinde önemli bir yere sahiptir. Genelde şimdi işleyeceğimiz Büyük Selçuklu Devleti, Anadolu Selçuklu Devleti ile karıştırılmaktadır. Ancak unutulmamalıdır ki Anadolu Selçuklu Devleti, Büyük Selçuklu Devleti yıkıldıktan sonra ortaya çıkan Selçuklu Devletleri içinde yer alır.

Büyük Selçuklulardan bir önceki konuda bahsetmiştik. Kpss tarih dersinin bu bölümünde de Büyük Selçukluların Kültür ve Medeniyet konusunu irdeleyeceğiz.

Büyük Selçuklu Kültür ve Medeniyeti

1) Devlet Yönetimi: Oğuz geleneklerine göre yönetilen Selçuklularda, ülke hükümdar ve ailesinin ortak malı sayılırdı. Ülkeyi yönetme yetkisinin Tanrı tarafından verildiğine inanılır ve buna Kut Anlayışı denilirdi.

Selçuklu devletinden ülkenin hükümdarın ve ailesinin ortak malı sayılması sık sık taht kavgalarına yol açardı. Bu bilgi kpss sorularında ve kpss deneme sınavlarında bolca karşımıza çıkmaktadır

Halife tarafından onaylanan Hükümdarlar adına hutbe okunurdu. Hükümdarlar sınırsız yetkiye sahip değillerdi. Törelere ve İslamiyet’e uygun hareket etmek zorunda olan hükümdarların çocukları da vilayetlere yönetici olarak gönderilmekteydi.

Buradaki amaç hükümdar çocuklarının yönetim tecrübesi kazanmasıdır.

Selçuklu Devletinde devlet işleri Divan-ı Saltanatta (Büyük Divan) görüşülürdü. Eğer divanda herhangi bir karar alınacaksa bu kararlar sadece Sultan onaylarsa geçerli olurdu. Sultan olmadığı zaman Büyük Divana vezir başkanlık etmekteydi.

Divan-ı Saltanat bu yönüyle danışma kuruluna ya da bakanlar kuruluna benzetilebilir.

Selçuklu devletinde Sultan ve vezirin dışında Müşrif, Müstevfi ve Ariz denilen görevliler de bulunurdu. Bu görevlilerin ayrıca kendi divanları bulunur ve toplantılarını gerçekleştirmekteydiler. Bunlara bir göz atalım.

  • Divan-ı İstifa: Maliye ve ekonomi işleri ile ilgilenen birimdir. Müstevfi başkanlığında toplanır.
  • Divan-ı İşraf: Askeri ve hukuk işleri dışında kalan diğer işleri denetlemekle görevi olan birimdir. Müşrif başkanlığında toplanır.
  • Divan-ı Arz: Ülkenin asker ve ordu işlerini yürütmekle görevli olan birimdir. Ariz başkanlığında toplanır.
  • Divan-ı Tuğra: Devletin iç ve dış yazı işlerini yürütmekle görevli olan birimdir.

Kpss genel kültür tarih dersine ait Büyük Selçuklu Devletinde ülke, eyaletlere ayrılarak yönetilmiştir. Bu bilgilerle beraber Selçuklu Devleti ile ilgili aşağıdaki terim ve unvanları unutmayalım.

Menşur: Hükümdar adına hutbe okunması.

Alem: Bayrak

Hilat: Hükümdar giysisi.

Çetr: Saltanat şemsiyesi.

Nevbet: Büyük davul.

Sikke: Para.

Melik: Eyalet başlarına atanan aile mensupları.

Atabey: Meliklerle beraber tayin edilen ve onları eğiten bilgili ve tecrübeli devlet adamları.

Şıhne: Askeri vali.

Amid: Sivil vali.

Amil: Bulunduğu şehrin maliyecisi.

Muhtesip: Belediye işlerinden sorumlu.

Subaşı: Şehrin güvenlik ve asayişinden sorumlu.

 

Atabeyin Osmanlılarda karşılığı Lala’dır.
Büyük Selçuklu Devletinde hükümdarlık alametleri hutbe okutmak, para bastırmak, taht, bayrak, çetr, asa, hilat, nevbet, tuğ ve tuğradır.

2) Ordu Yönetimi: Selçuklu Devletinde ordu onluk sisteme dayanmaktadır. Ayrıca ordu 3 ana bölümden oluşmaktaydı.

a) Guleman-ı Saray (Guleman-ı Hassa) Ordusu: Çeşitli milletlerden küçük yaşlarda esir edilerek ya da satın alınan çocukların eğitilmeleri ile meydana gelen ordudur. Guleman-ı Hassa ordusu Sultana bağlıdır ve Sultanın güvenliğinden sorumlu ordudur. Kelime anlamı köle olan Gulam kökünden, Guleman-ı Saray askerleri aklımıza gelmelidir. Bu askerlerinin 3 ayda bir aldığı maaşa Bistegani adı verilirdi.

Guleman-ı Saray askerleri Osmanlıdaki Kapıkulu Askerlerine örnek teşkil edecektir.

b) İkta Ordusu (Eyalet ordusu – Sipahi ): Toprak sistemine dayalı olan bu ordu, ikta sahipleri tarafından yetiştirilen en kalabalık orduyu oluşturmaktadır.

İkta ordusu Osmanlıdaki Tımarlı Sipahi ordusunun oluşmasına temel hazırlamıştır.
İkta sistemi ilk olarak Hz Ömer zamanında uygulanan bir sistemdir.

c) Yardımcı Kuvvetler: Bağlı devlet beyliklerinin askerleri, bazı devlet adamlarına bağlı askerler ve gönüllülerden oluşan yardımcı kuvvetler savaş zamanı orduya katılan kuvvetlerdir.

3) Toprak Yönetimi: Büyük Selçuklu Devletinde toprak devletin mülkiyeti ve kontrolü altındaydı. Bu topraklar dörde ayrılmaktadır.

  • Has Arazi: Bu toprakların geliri Sultan, Sultanın ailesi ve yakınlarına aittir.
  • İkta Arazi: Maaş karşılığı asker beslemek şartıyla geliri devlet adamları ve memurlara verilen arazilerden oluşmaktadır. Bu sistemde ikta sahipleri, elde ettikleri gelirle hem kendi geçimlerini sağlamakta hem de elde bulunan askerlerin masraflarını karşılamaktaydılar.
İkta sistemi Osmanlıdaki Tımar sistemi yani dirlik sistemine öncülük edecektir.
  • Mülk Arazi: Devlete uzun süre hizmet etmiş ya da üstün hizmetlerinden ötürü şahıslara verilen özel mülk arazilerinden oluşmaktadır.
  • Vakıf Arazi: Sosyal tesisler ve hayır işlerine geliri aktarılan topraklardır.
Vakıf arazi olarak belirlenen toprak başka türlü hiçbir şekilde artık kullanılamazdı.

4) Hukuk Sistemi: Kpss genel kültür tarih konusunda İlk Türk İslam Devletleri içinde yer alan Selçuklularda hukuk sistemi örfi ve şer’i olarak ikiye ayrılmaktaydı. Şer’i Hukuk işlerine yani dine dayalı olan hukuk işlerine Kadı’l Kudad başkanlığındaki kadılar bakmaktaydı. Örfi hukuk yani geleneklere dayalı hukuk işlerine de Emir-i Dad başkanlığındaki mahkemeler bakmaktaydı. Ordu içinde çıkabilecek her türlü anlaşmazlıklara ise Kazasker yani Kadıasker bakardı.

Büyük Selçuklu Devletinde halkın dilek ve şikayetlerinin dinlendiği ve hukuk işlerine bakıldığı  sultan başkanlığında toplanan divana Divan-ı Mezalim adı verilmekteydi.

5) Yazı, Dil ve Edebiyat: İlk Türk İslam devletleri içinde yer alan Selçuklu Devleti İslamiye’ti kabul ettiğinden dolayı diğer ilk Türk İslam devletleri gibi İslamiyet’ten etkilenmiş ve yazı dili olarak Arap alfabesi kullanılmıştır. Halkın yüksek çoğunluğu Araplar ve Farslardan oluştuğu için edebiyatta da doğal olarak Arap ve Fars etkisi görülmeye başlamıştır.

Selçuklu Devletinde bilim dili Arapça, resmi yazışmalar Farsça, günlük konuşma dili ise Türkçe olmuştur.

Dildeki bu çeşitlilik, Türk dilindeki gelişmelerin yavaşlamasına sebep olmuştur.

6) Bilim ve Sanat: Kpss tarih konuları içinde Büyük Selçukluda yer alan en önemli bilim kurumlarını medreseler oluşturmaktaydı. İlk olarak Tuğrul Bey zamanın açılan medreselerin en önemlisi Vezir Nizamülmülk tarafından Bağdat’ta açılan Nizamiye Medresesidir.

Nizamiye Medresesi Dünyanın ilk Üniversitesi sayılmaktadır ve sonraki devletlere örnek teşkil etmiştir.

Ayrıca Vezir Nizamülmülk tarafından oluşturulan Siyasetname adlı eser de hükümdarlara devlet yönetimi ve düzeni hakkında bilgi veren bir eser niteliği taşımaktadır.

Selçuklu Devletinde bilim alanında Astronomi dalında da önemli çalışmalar mevcuttur. Ömer Hayyam tarafından oluşturulan bir kurul, Takvim-i Celali ve Takvim-i Melikşah adında bir takvim meydana getirmiştir.

Türkler tarih boyunca 12 Hayvanlı Türk Takvimi, Takvim-i Celali, Hicri Takvim, Rumi Takvim ve Miladi Takvim kullanmışlardır.

Bunların dışında ilk Türk İslam devletleri ve Selçuklu Devletinde en fazla gelişme göseren sanat dalı mimari olmuştur.

İlk Türk İslam mimarilerine türbe, cami ve kervansaray şeklinde Karahanlılarda rastlanmaktadır.

Süsleme sanatı, halıcılık, çinicilik, minyatür, hat sanatı ve seramik yapımı da bu dönemlerde yaygınlaşmıştır.

Resim ve heykel sanatları İslamiyet’e geçişle birlikte bu dallardaki gelişme durmuş, bu dallara verilen önem minyatür ve hat sanatları alanına yoğunlaşmıştır. Minyatür İslamiyet öncesinden beri süre gelirken, Hat sanatı yani İslami yazı yazma sanatı bu dönemden itibaren yoğunlaşmış ve bu alanlarda önemli eserler meydana gelmiştir.

* İlk Türk İslam Devletleri ve Selçuklu Devletinde yer alan mimar eserler:

  • Tolunoğulları: Tolunoğlu Camii.
  • Karahanlılar: Kara Ayşe Bibi Türbesi
  • Gazneliler: Mahmut Bendi ve Zafer Kuleleri.
  • Büyük Selçuklu Devleti: Zavere Camii, Mescid-i Cuma, Diyarbakır Ulu Camii, Kazinde yer alan Mescid-i Camii, Gülpayegan Camii, Nizamiye Medresesi, Cihil Dühteran, Herrekan Kümbetleri, Kümbet-i Ali, Kümbet-i Surh, Sultan Sencer Türbesi, Tuğrul Bey Türbesi, Hoca Ahmet Yesevi Türbesi ve İmam-ı Gazali Türbesi Büyük Selçuklu Devletinde yer alan önemli mimari eserler olarak göze çarpmaktadır.

* İlk Türk İslam Devletleri ve Selçuklu Devletinde yer alan bilim adamları:

  • Farabi: 870-950 yılları arasında yaşamış olan Farabi Pozitif bilimlerin başlangıcını oluşturmuştur. Matematik, fizik, astronomi, mantık, psikoloji ve siyaset alanlarında eserler vererek bilimleri ilk kez sınıflandırmıştır.
Farabi Batıda Alfarabius adı ile ünlenmiş ve eserleri Latin diline çevrilmiştir. Ayrıca Aristo mantığını en iyi yorumlayan bir bilim adamı olduğundan Muallim-i Sani yani İkinci Öğretmen adını almıştır.
  • İbni Sina: Özellikle Tıp ve felsefe alnında eserler vermiş ve 982-1037 yılları arasında yaşamış olan İbni Sina, Batıda Avicenna adı ile tanınmıştır. El Kanun-u Fit-Tıp adlı kitabı Batı dillerine tercüme edilerek ünivesitelerinde okutulmuştur.
Tıbbın Hükümdarı diye anılan İbni Sina, Hipokrat’tan sonra tıbbın ikinci babası olarak kabul edilmiştir.
  • Biruni: Kpss tarih dersinde yer alan bir diğer önemli bilim adamı olan Biruni, Gazneliler döneminde 973-1051 yılları arasında yaşamış, astronomi, matematik, coğrafya ve felsefe alanlarında eserler vermiştir. Özellikle Coğrafyanın Türk İslam Dünyasından bir bilim dalı haline gelmesinde önemli bir payı vardır.
  • Harezmi: 788-850 yılları arasında yaşamış olan Harezmi, matematik, astronomi ve coğrafya alanlarındaki çalışmalarıyla meşhurdur.
Harezmi, matematikte sıfır rakamını kullanan ilk bilim adamıdır.
  • İbni Rüşt: 1126 – 1198 yılları arasında yaşamış olan İbni Rüşt, Felsefe , tıp ve astronomi üzerinde çalışmalar yapmıştır. Skolastik düşünceye darbe vuran bu bilim adamı Rönesans’ın doğmasında etkili olmuştur.
  • Er Razi: 1149 – 1210 yılları arasında yaşamış olan Er Razi özellikle Kimya alanında uzmandır ve bir kimyagerdir. Sülfürik asidi bulan bilim adamıdır kendisi.

7) Sosyal ve Ekonomik Hayat: Selçuklu Devleti ve ilk Türk İslam devletlerinde halk yönetenler ve yönetilenler olmak üzere ikiye ayrılmaktaydı. Yönetenler askeri ve yüksek derecedeki memurlardan oluşmaktayken, yönetilenler göçebeler, köylüler, şehirliler ya da kasabalılardan oluşmaktaydı.

Sınıfsal farklılıklar yoktur. Dikkat edelim bu noktaya.

Eşitlik, anlayış ve hoşgörünün mevcut olduğu sosyal hayatta memurluklar babadan oğula geçmekteydi.

Her ne kadar sınıf ayrılığı olmasa da memurluğun babadan oğula geçmesi bürokraside egemen bir sınıfın ortaya çıkmasına zemin hazırlamıştır.

Ticarete çok önem veren Selçuklu Devleti bir çok kervansaray yaptırmıştır ve ticareti canlı tutmaya çalışılmıştır.

Kervansaray, Türk İslam devletlerinde ticaret yolları üzerine güvenli ticaretin yapılabilmesi sebebiyle inşa edilen konaklamam merkezleridir.
Ribat kervansarayların ilk örneklerini oluşturan ve ilk olarak Karahanlılarda görülen sınır boylarına yaptırılan kalelerdir. Bu kaleler ilk olarak kervanlara barınma olanağı sağlamış ve zamanla kervansaraylara dönmüştür.

Kpss genel kültür tarih dersine ait Büyük Selçuklu Kültür ve Medeniyeti konusu tamamlanmıştır. Bir sonraki kpss tarih konusu Orta Asya’da Kurulan Diğer Devletler olacaktır.

, , , ,

31 Yorum Yapılmış Selçuklu Devleti Kültür ve Medeniyeti

  1. kara cemal 23 Ocak 2017 at 13:50 #

    Teşekkürler.

  2. derya 27 Aralık 2016 at 14:22 #

    ellerınıze saglık tesekkur ederım

  3. ömer 04 Aralık 2016 at 16:42 #

    COK İYİBİR NOT SAYFASI OLMUŞ

  4. baran 21 Eylül 2016 at 18:58 #

    gulema ordusu 4 ayda bır maaş alırlardı sızde 3 ayda bır dıe
    yazılms

    • ahmet 03 Ekim 2016 at 12:45 #

      yılda 4 defa alır yani 3 ayda 1 kere 3 ay çarpı 4 eşittir 12 ay yapar doğrusu budur baran

  5. Cengiz 15 Nisan 2016 at 04:07 #

    Nizamiye Medreseleri için Tuğrul Bey zamanı demişsiniz ama orada bir yanlışlık var. Zira Nizamülmülk Sultan Alparslan ve Melikşah dönemlerinde görev yapmıştır. Medreseler de o döneme denk gelmektedir.

  6. nur 21 Şubat 2016 at 19:48 #

    Cok yararli oldu gercekten 🙂 devamini bekleriz

  7. yanlış bilgi var 28 Ocak 2016 at 00:48 #

    nizamiye medresesi ilk olarak alparslan döneminde açılmıştır. Tuğrul bey değil.

  8. Bir Dost 11 Mayıs 2015 at 18:57 #

    İyi,güzel,eğitici ve öğretici bir site emeğinize sağlık

    Saygılar

  9. diné 29 Nisan 2015 at 18:06 #

    ben de çok beğendim anlatımı harikasınız hocam:))

  10. irem 29 Aralık 2014 at 12:47 #

    Çok iyi paylaşım. Çalışırken bir bir şifre olayıyla karşılaştım ve kafam karıştı. Şimdi Anadolu Selçuklu divan çeşitleri diyor vezaret divanı pervane tuğra filan alıyor ardından tekrar Anadolu Selçuklu divan çeşitleri demiş ve Trablusgarp ve benzeri isimler vermiş yardımcı olur musunuz?

    • KpssKonu 29 Aralık 2014 at 13:31 #

      Büyük Selçuklu ve Anadolu Selçuklu Devletleri birbirinden farklı devletler. Dolayısıyla kültür ve medeniyetleri de benzer fakat farklıdır. ”Trablusgarp ve benzeri isimler” ile neyi kastettiğinizi anlayamadım.
      Saygılar

  11. BETHESNA 11 Aralık 2014 at 09:24 #

    Gerçekten başarılı bir site yurt dışı öğretmnelik sınavı için hazırlanıyorum…. beğendim.

  12. Murathan 27 Temmuz 2014 at 19:02 #

    Emeginize sağlık. Guzel paylasim.

  13. maSsmavi 02 Haziran 2014 at 14:57 #

    Hepsi iyi Güzel de , birçok Kervan saray yapılmış dediniz ama bunlara örnek vermediniz 🙁

  14. Melek... 23 Mayıs 2014 at 16:28 #

    Slm gerçekten anlatımları çok güzel. Acaba kpss konuların hepsi var mı ona göre bu siteden calısmaya baslıyacagım ..

  15. kosovalı ibo 12 Mart 2014 at 08:06 #

    çok güzel çokbasarılı olmuş.devamın ıbekleriz..

  16. İbrahim 27 Şubat 2014 at 20:41 #

    Diyarbakir ulu cami artuklular degil mi?

    • emre bozacı 19 Ekim 2015 at 09:22 #

      TOLONOĞULLARI

  17. havva 26 Şubat 2014 at 21:20 #

    konu anlatımı çok güzel ve anlaşılır devamını bekliyoruz osmanlı ve diger konuları sabırsızlıkla bekliyoruz

  18. efra naz 28 Aralık 2013 at 14:51 #

    konu anlatımı çok güzel olmus çok işime yaradi sayesinde sosyalden 100 aldım tşk ederim dewamını da istiyorum..!

  19. serkan 27 Aralık 2013 at 22:23 #

    gerçekten tebrik ederim harika bir konu anlatımı bu konuyu internete yazan kişi gibi bi tarih öğretmenim olması için neleri vermezdim

  20. didem 22 Aralık 2013 at 19:36 #

    gercekten de konuların dewamı yok, yeni konuları da ekler misiniz? cok begendim tarzınızı, kon işleyişinizi….

  21. rabia 16 Aralık 2013 at 21:10 #

    ya çookk tessekkur ederim işime yaradı

  22. TUNCER 28 Kasım 2013 at 21:02 #

    Cok basarili olmus kisa ve oz tskkr ederim

  23. nazmiye 23 Kasım 2013 at 06:43 #

    konu anlatımı süper cok begendım fakat neden bazı konular eksık devamı yok tarıhta osmanlı devletı vs devamını bulamıyorum.yardımcı olursanız sevınırım lutfennn…

  24. avicenna 19 Ekim 2013 at 20:16 #

    çılgınlar gbi kpss çalışmak istiyorum.1.likten öteye geçicem

  25. Elif 18 Eylül 2013 at 12:24 #

    Konu anlatımına bayıldım ya okudukça okuyasım geliyor 🙂

    • Bayram 30 Temmuz 2015 at 16:21 #

      Bnimde uyuyasim geliyor

    • DİRİLİŞ 27 Mart 2016 at 21:07 #

      Aynen

    • serhat 13 Ağustos 2016 at 20:18 #

      Aynen kardeş hiç sıkmıyor, ayrıca dikkat ve not kısımları yazması iyi olmuş genelde onlar yüzünden sınavı kaybediyoruz.Ellerine sağlık diyorum.

Bir Cevap Yazın