Yapısına Göre Fiiller ve Fiillerde Kayma

Yapısına Göre Fiiller | Fiillerde Kayma

Yapısına göre fiiller ve fiillerde zaman kayması, fiillerde anlam kayması ile fiillerde kip kayması başlıklarını bu bölümdeki Kpss Türkçe dersinde ele alacağız. Bir önceki konumuzda fiilimsileri örnekleriyle beraber işlemiştik. Bu konumuza da ilk olarak Yapısına Göre Fiiller başlığını irdeleyelim.

Yapısına Göre Fiiller

Yapısına göre fiiller 3’e ayırlmaktadır.

  1. Basit Fiiller
  2. Türemiş Fiiller
  3. Bileşik Fiiller

Bileşik fiiller de kendi arasında anlamca kaynaşmış, kurallı ile isim soylu sözcük ve yardımcı eylemlerle oluşan birleşik fiiller olarak 3’e ayrılmaktadır.

Yapısına Göre Fiiller konumuza Basit Fiiller ile başlayalım.

1) Basit Fiiller: Hiç ek almayan ya da fiil çekim ekleri alan fiillerdir. Fiil çekim eklerini hatırlayacak olursak:

  • Haber Kipi Ekleri (Zaman Bildirme): -miş, -di, -iyor, -ecek, -r
  • Dilek Kipi Ekleri: -meli, -se, -sa
  • Kişi Ekleri: Yapalım, yazmadık.
  • Olumsuzluk Eki: Gelmeyeceksin, okuma.
  • Ek Eylem: Gelmişti, gelecekse, gelirmiş.
Örnekler

Çalış-mı-yor-lar-mış – Basit Fiil

Yaşıyorlardı – Basit Fiil değildir çünkü ‘ı’ yapım ekidir.

2) Türemiş Fiiller: İçinde yapım eki olan fiillerdir.

Örnek

Başla – İsimden türemiş

Not

Bir sonraki konuda ”Fiilde Çatı” konusuna değineceğiz ancak burada belirtmemiz gereken bir not var. Fiilden fiil türeten ekler çatı ekleridir. Aklımızda bulunduralım.

Görün

Bildirmiş

Uyuttum

3) Bileşik Fiiller: Birden fazla sözcükten oluşan, bazıları bitişik, bazıları ayrı yazılan fiillerdir. 3 Çeşit Bileşik Fiil vardır:

A) Anlamca Kaynaşmış Bileşik Fiiller

”Göze almak, canından bezmek, eli kalem tutmak, göz koymak, muradına ermek” gibi son sözcüğü fiil olan deyimlerdir. Deyimin tamamı yüklemdir ve tamamı bileşik fiildir.

Örnek

Bugün etekleri zil çalıyordu.

”Vazgeçmek, başvurmak, öngörmek, rastgelmek, varsaymak” gibi kelimeler anlamca kaynaşmış bileşik fiillerdir ancak istisnai olarak bitişik yazılırlar.

B) Kurallı (Özel) Bileşik Fiiller

Kpss Türkçe dersindeki yapısına göre fiiller konusunda yer alan Kurallı bileşik fiillerin özelliklerini sıralayalım.

  • 2 fiilden oluşurlar ve bitişik yazılırlar.
  • 2 fiilin arasında bir ünlü bulunur.
  • 2. fiilleri ortaktır. Ortak 2. fiillere göre 4 çeşidi vardır:

1) Yaklaşma Bileşik Fiili: Fiil + e + yaz

Örnekler

Düşeyaz

Öleyaz

Göreyaz

Yaklaşma bileşik fiilinin olumsuzu yoktur.

2) Süreklilik Bileşik Fiili: Fiil + e + dur-kal-gel

Örnekler

Bekleyedur

Uyuyakal

Süregel

Bakakal

Süreklilik bileşik fiilinin de olumsuzu yoktur.

3) Tezlik Bileşik Fiili: Fiil + i + ver

Örnekler

Geliver – Gelmeyiver

Okuyuver – Okumayıver

Yapıver – Yapmayıver

4) Yeterlilik Bileşik Fiili: Fiil + e + bil

Örnekler

Okuyabil

Görebil

Yapabil

Yeterlilik bileşik fiilinin olumsuz biçiminde ikinci fiil ”bil” kaybolabilir. Fiili olumlu düşünün.
Yeterlilik bileşik fiili olasılık anlamı da taşır.

Yarın gelebiliriz. (olasılık)

Bu yükü kaldırabilirim. (yetme anlamı)

C) Yardımcı Eylemle Oluşan Bileşik Fiiller

İsim Soylu bir sözcükle yardımcı eylemden (etmek, olmak gibi) oluşan bileşik fiillerdir.

Örnekler

Memnun olmak

Tebrik etmek

Terk etmek

Fark etmek

Farz etmek

Baş etmek

Bu bileşik fiil türleri yukarıdaki gibi genelde ayrı yazılırlar. Ancak bir ses düşmesi ya da türemesi varsa bitişik yazılırlar.

Hapsetmek, şükretmek, kaydetmek, kaydolmak, sabretmek, hallolmak….

Ses düşmesi ya da türeme olmadan da bitişik olarak yazılabilirler.

Mahvetmek

Defetmek

Defolmak

Yardımcı eylemin gereksiz olması anlatım bozukluğuna yol açabilir.

Kerim buraya başvuruda bulunmuş başvurmuş.

Merve hasta olmuş hastaymış.

İlhan 1 haftada iyi oldu iyileşti.

Etmek – Olmak sözcükleri tek başlarına yüklem olduklarında yardımcı fiil değildir.

Bir oğlumuz oldu. (Yardımcı fiil değildir)

Sonunda adam oldu. (Yardımcı fiildir)

Üzümler erken oldu. (Yardımcı fiil değildir)

Kpss Türkçe dersinde işlediğimiz bu bileşik fiillerin dışında diğer bileşik fiil türlerine de örnekleriyle beraber göz atalım.

  • İsteklenme Bileşik Fiili: Göresi gelmek, göreceği gelmek.
  • Beklenmezlik Bileşik Fiili: Çalışacağı tutmak, geleceği tutmak.
  • Bitirme Bileşik Fiili: Çalışmış bulunmak, hazırlanmış olmak.
  • Başlama Bileşik Fiili: Gelir olmak, çalışmaz oldu.
  • Yeltenme Bileşik Fiili: Söyleyecek olmak, gelecek olmak.

Fiillerde Kip, Zaman ve Anlam Kayması

Kpss Türkçe dersinde bu başlıkta da fiillerde kayma konusunu ele alalım. Fiil kayması, fiilin aldığı kip ve zaman ekiyle, anlatmak istediği kip ve zamanın farkıyla oluşur.

Örneklerle fiillerdeki kaymaları inceleyelim.

Örnekler

Biraz sonra geliyoruz. (Şimdiki zaman fakat gelecek olarak kullanılmıştır)

Her yıl Bodrum’a gidiyoruz. (Şimdiki zaman eki var fakat geniş zaman olarak kullanılmıştır)

Bu renk seni açmış. (Anlam kayması vardır)

Tanrım yardım et. (Anlam kayması vardır)

Kpss genel yetenek Türkçe dersindeki Yapısına Göre Fiiller ve Fiillerde Kip, Zaman ve Anlam Kayması başlıklarını örnekleriyle beraber işledik. Bir sonraki Kpss Türkçe konumuz Fiillerde Çatı olacaktır.

, , , ,

Henüz Yorum Yazılmamış ilk yorumu sen yap

Bir Cevap Yazın