küçük ünlü uyumu http://www.kpsskonu.com Tue, 25 Dec 2018 12:47:50 +0000 tr-TR hourly 1 https://wordpress.org/?v=4.9.19 82898232 Ünlülerle İlgili Ses Olayları http://www.kpsskonu.com/genel-yetenek/turkce/unlulerle-ilgili-ses-olaylari/ http://www.kpsskonu.com/genel-yetenek/turkce/unlulerle-ilgili-ses-olaylari/#comments Sat, 22 Nov 2014 23:45:52 +0000 http://www.kpsskonu.com/?p=2041 Ünlülerle ilgili ses olayları konusunda büyük ünlü uyumu ( kalınlık – incelik uyumu ), küçük ünlü uyumu ( düzlük – yuvarlaklık uyumu ), ulama, ünlü düşmesi ( hece düşmesi ) , ünlü üremesi, ünlü daralması ve ünlü değişmesi gibi başlıklar ele alınmaktadır. Ünlülerle İlgili Ses Olayları konusundan önceki yıllarda daha nadir sorular gelmekteydi. Fakat değişen kpss […]

Bu yazı Ünlülerle İlgili Ses Olayları ilk olarak şurada görüldü: .

]]>
Ünlülerle ilgili ses olayları konusunda büyük ünlü uyumu ( kalınlık – incelik uyumu ), küçük ünlü uyumu ( düzlük – yuvarlaklık uyumu ), ulama, ünlü düşmesi ( hece düşmesi ) , ünlü üremesi, ünlü daralması ve ünlü değişmesi gibi başlıklar ele alınmaktadır. Ünlülerle İlgili Ses Olayları konusundan önceki yıllarda daha nadir sorular gelmekteydi. Fakat değişen kpss sistemi ve konu ağırlıkları dil bilgisi konularından gelen soru sayısını arttırdı. Kpss sınavında çıkabilecek muhtemel sorulardan biri de bu konudan gelecektir.  Geçtiğimiz bölümde Paragraf- Ana Düşünce- Paragraf yapısını inceledik. Bu bölümümüzde ise Ünlülerle İlgili Ses olaylarını inceleyeceğiz.

Ünlülerle İlgili Ses Olayları Bölüm

Türkçede ses özelliklerini iki başlık altında toplayabiliriz. Bu başlıklar ünlülerle ilgili ses olayları ve ünsüzlerle ilgili ses olayları olarak ikiye ayrılır.

1. Büyük Ünlü Uyumu (Kalınlık- İncelik Uyumu)

Türkçede bir sözcük kalın ünlü ile (a,ı,o,u) başlıyorsa kalın bir ünlü ile devam edip bitmelidir. İnce bir ünlü ile (e,i,ö,ü) başlıyorsa ince ünlü ile devam edip bitmelidir.

Çiçeklerin→ uyar        duyduklarımız → uyar         kollarım→uyar
tarihin→ uymaz           kalemler→ uymaz

Türkçe olmalarına rağmen sonradan değişip büyük ünlü uyumuna uymayan sözcükler vardır.

ana→anne

alma→ elmak

arındaş→kardeş

kangı→hangi

2. Küçük Ünlü Uyumu (Düzlük- Yuvarlaklık Uyumu)

Ünlülerle ilgili ses olaylarında küçük ünlü uyumu kuralı ;

a,e,ı,i → a,e,i,ı                                  o,ö,u,ü → a,e,u,ü
  • Kuralda da görüldüğü gibi Türkçede “o, ö” sesleri sadece ilk hecede bulunur. Diğer hecelerde olduklarında o kelime küçük ünlü uyumuna uymaz.
telefon             televizyon            gidiyor                  arıyor

Yukarıdaki örneklerde de görüldüğü gibi “o” sesi ilk hece haricinde diğer hecelerde de yer aldığı için bu kelimeler ünlüler ile ilgili ses olaylarından küçük ünlü uyumuna uymaz.

gördüklerim→uyar                        kollarımızı→uyar                               gözlerini→uyar
kavurma→uymaz                           kılavuz→uymaz                 mektup→uymaz

Tek heceli ve birleşik sözcüklerde ünlü uyumları aranmaz.

3. Ulama

Ünsüz ile biten bir sözcükten sonra ünlü harf ile başlayan başka bir sözcük gelirse bu iki sözcük arasında ulama yapılabilir. Ulama noktalama işaretlerinin olduğu yerde yapılmaz.

Ben-  evden-  ayrılırken – onun – okuldan-  eve – döndüğünü  – gördüm.

Son iki kısımda ulama yapılamaz çünkü ilk sözcükler ünlü ile bitmemiş ve sonraki sözcükler ünlü ile başlamamıştır.

4. Ünlü (hece) düşmesi

Ünlülerle ilgili ses olayları konusundan ünlü düşmesini üç şekilde inceleyebiliriz:

a. İki heceli bazı sözcüklere ünlü ile başlayan bir ek geldiğinde ikinci hecedeki ünlüler düşer.

  • ağız-ım →ağzım      ömür-üm →ömrüm
  •  boyun-un →boynun     burun-un →burnun    şehir-e → şehre 
  • Şehire az kaldı. → yanlış  
  • Şehre az kaldı. → doğru       (Ünlü düşmesine uğramış bir sözcüğü düşmemiş olarak yazarsak yazım yanlışı olur.)

b. Bazı sözcükler birleşme esnasında ünlü düşmesine uğrayabilir.

  • Ne+asıl→ Nasıl           Kayın+ana→Kaynana        Cuma+ertesi→Cumartesi         Ne+için→Niçin
  • kayıp etmek→ kaybetmek
  • keşif etmek→ keşfetmek
  •  hapis olmak→ hapsolmak
  • Çocuğu okula kayıt ettirdim. (yanlış)
  •  Çocuğu okul kaydettirdim. (doğru)

c. Bazı sözcüklerde ise yapım eki alırken ünlü düşmesi olabilir.

oyun-a → oynamak      kavur-ul→ kavrulmak

uyu-ku → uyku        çevir-e → çevre        devir-im → devrim

5. Ünlü Türemesi

Sözcüklere “-cik” getirdiğinde veya bazı sözcükler pekiştirilirken ünlülerle ilgili ses olaylarından  ünlü türemesi meydana meydana gelir.

dar-a-cık      genç-e-cik       bir-i-cik      az-c-ık        gül-ü-cük         sap-a-sağlam           yap-a-yalnız

6. Ünlü Daralması

“-e,-a” ünlü harfleriyle biten eylemlere “-yor” eki getirildiği zaman bu eylemlerde ünlülerle ilgili ses olaylarından  ünlü daralması meydana gelir. (eylem(-e,-a)+ -yor→ -ı,-i,-u-ü)
başla-yor→ başlıyor        sula-yor→ suluyor

izle-yor→ izliyor 

Olumsuzluk eki “-me, -ma” dan sonra “-yor” eki gelirse eylemde her zaman daralma olur.

gel-me-yor→  gelmiyor         ver-me-yor→  vermiyor        bak-ma-yor→  bakmıyor

“-de ve -ye” eylemleri “-yor” eki almadan da daralabilir.

diyecek→ de         yiyecek→ ye         diyen→ de   

7. Ünlü Değişmesi

“Ben” ve “sen” zamirlerine getirilen “-e,-a” yönelme hal eki ile bu sözcüklerin kökündeki ünlüleri değişir.

Ben-a→ bana           Sen-a→ sana

Kpss genel yetenek Türkçe dersi Ünlülerle İlgili Ses Olayları  konusuna ait büyük ve küçük ünlü uyumu, ulama, ünlü düşmesi, ünlü türemesi, ünlü daralması ve ünlü değişmesi başlıklarını işledik. Bir sonraki türkçe dersi konumuzda Ünsüzlerle İlgili Ses Olayları konusunu inceleyeceğiz.

Bu yazı Ünlülerle İlgili Ses Olayları ilk olarak şurada görüldü: .

]]>
http://www.kpsskonu.com/genel-yetenek/turkce/unlulerle-ilgili-ses-olaylari/feed/ 8 2041