2. Mahmut Dönemi Islahatları konusunda Senedi İttifak gibi önemli bir anlaşmayla beraber padişah II. Mahmut’un askeri, eğitim, yönetim ve diğer alanlarda yaptığı ıslahatları inceleyeceğiz. II. Mahmut önemli ıslahat ve yenilikler yapmış bir padişahtır. Önceki kpss tarih konumuzda Osmanlının Dağılması konusunu işlemiştik. Sıradaki konumuz ise 2. Mahmut Dönemi Islahatları olacak.

2. Mahmut Dönemi Islahatları

Kabakçı Mustafa isyanı sonrasında hükümdar olan IV. Mustafa, Alemdar Mustafa Paşanın çabalarıyla tahttan indirilmiş ve II. Mahmut tahta getirilmiştir. II. Mahmut ise Alemdar Mustafa Paşayı sadrazamlık görevine getirmiştir. Kendisi de ayan olan Alemdar Mustafa Paşa ayanlar ile padişah arasında bir sözleşme yapılmasını sağlamış ve Sened-i İttifak imzalanmıştır.

Ayan: Zayıflayan merkezi otorite ile ortaya çıkan yerel güçlerdir. Bulundukları bölgenin sahibi gibi hareket eder ve devlet amirlerini dinlemezlerdi.

Sened-i İttifak (1808)

Alemdar Mustafa’nın çabası ile Padişah ve ayanlar arasında imzalanan anlaşmadır. Anlaşmaya göre padişah ayanların varlık ve haklarını tanıyacak, ayanlarda padişahın otoritesini tanıyacaktı. Ve devlete kendi bölgelerinde çıkan olaylarda, vergi ve asker toplamaya yardım edeceklerdi. Bu belge hükümdarın yetkilerini kısıtlaması yönüyle Magna Carta’ya benzemektedir. Çünkü padişah otoritesini ayanlar ile paylaşmıştır. Bu anlaşma ile padişah otoritesi sarsılmış, yetkileri kısıtlanmış ve başka bir otoriteyi tanımıştır.

Askeri Alanda Yapılan Islahatlar

Sekban-ı Cedit Ocağı kurulmuş fakat yeniçerilerin isyanı ile sadrazam öldürülmüş ve ocak kapatılmıştır. Ekşinci Ocağı kurulmuş fakat bu ocakta yeniçeri isyanı sonucu kapatılmıştır. 1826 yılında Vakayi Hayriye olay ile yeniçeri ocağı kaldırılmış ve yerine Asakir-i Mansureyi Muhammediye ordusu kurulmuştur.

Mekteb-i Tıbbıye ve Mekteb-i harbiye askeri okulları açılmış, mehterhane kapatılarak yerine Mızıka-i Hümayun kurulmuştur. Askeri ve ekonomik amaçlı ilk nüfus sayımı  yapılmış fakat sadece erkeklerin sayımı yapılmıştır.

Eğitim Alanında Yapılan Islahatlar

İstanbul’da ilkokul zorunlu hale gelmiş, Ortaokul konumunda Rüştiye, lise konumunda Mekteb-i Ulum-ı Edebiye kurumları açılmıştır. İlk kez Avrupaya öğrenci gönderilmiş ve askeri okullarda Fransızca zorunlu ders olmuştur.

Yönetim Alanında Yapılan Islahatlar

Divan-ı Hümayun kaldırılmış yerine bakanlıklar kurulmuştur. Memurluklar dahiliye ve hariciye olarak ayrılmıştır. Devlet memurları maaşa bağlanmış ve memurlara fes, ceket ve pantolon giyme zorunluluğu giyme zorunluluğu gelmiştir. Müsadere ve tımar sistemi kaldırılmıştır. Köy ve mahalle muhtarlıkları kurulmuştur. Posta teşkilatı ve polis teşkilatı kurulmuştur.

Diğer Islahatlar

İlk resmi gazete Takvim-i Vekayi yayınlanmıştır. Yerli malı kullanma ve karantina uygulaması başlatılmıştır. Ülkeye giriş çıkışlarda ilk kez pasaport uygulaması getirilmiştir.

Kpss genel kültür tarih dersi 2. Mahmut Dönemi Islahatları  konusunu işledik. Bir sonraki genel kültür tarih konumuz ise Tanzimat Dönemi olacaktır.

Bu yazı 2. Mahmut Dönemi Islahatları ilk olarak şurada görüldü: .

Anayasa Hukuku ve Türk Anayasa Tarihi konusu genel kültür vatandaşlık dersinde işlenmektedir ancak tabi ki bu konular Tarih dersi içinde de ele alınmaktadır. Önceki konumuzda kpss vatandaşlık dersi konusu olan Hükümet Sistemleri konusundan başkanlık sistemi, yarı başkanlık sistemi, parlamenter sistem ve meclis hükümeti sistemi gibi başlıkları incelemiştik. Sıradaki kpss vatandaşlık dersi konumuzda ise Anayasa Hukuku Gelişimini inceleyeceğiz.

Anayasa Hukuku ve Türk Anayasa Tarihi

A) Sened-i İttifak

Osmanlı devleti kendi başlarına göre hareket eden ayanları kontrol altına almayı amaçlamıştır. Anayasalcılık hareketi bu belge ile başlar. II.Mahmut döneminde düzenlenmiştir. Sözleşme biçimde ilan edilmiştir. Osmanlı devleti ayanları tanıyarak hukukileştirmiştir. Padişahın yetkileri sınırlandırılmıştır.

B) Tanzimat Fermanı

Osmanlı uyruğunda bulunan bütün vatandaşlara eşit haklar vermek ve Avrupa desteğini almak amacı ile çıkarılmıştır. Devlet harcamalarının kanunlara dayandırılması hükmü karara bağlanmıştır.

Halkın gelirine göre vergi vermesi ve askerlik işleri düzenlenmiştir. Abdülmecit bu esaslara uyacağına dair söz vermiştir. Kanun gücü ilkesi benimsenmiştir. Avrupa hukuk kuralları geçerli olmaya başlamıştır. Herkesin can, mal, ırz güvenliğinin düzene kavuşturulması kararı alınmıştır. Padişah yetkileri sınırlandırılmış, anayasalcılığa ve demokrasiye atıla ilk adım olmuştur. Bir anayasa taslağı olarak kabul edilir. Hukuki açıdan sadece bir ferman niteliğindedir.

C) Islahat Fermanı

Yabancı devletlerin Osmanlının iç işlerini karışmasını engellemek ve azınlıkların ayaklanmasını önlemek amacıyla çıkarılmıştır. Ferman biçiminde ilan edilen bu belge Müslümanlar ile Gayrimüslimler arasındaki tam eşitliği sağlamaktır. Gayrimüslimlere küçük düşürücü sözler söylenmesi yasaklanmıştır. Cizye ve iltizam kaldırılmış yabancılara mülk dinme hakkı getirilmiştir. İşkence ve kötü muamele yasaklanmıştır.azınlıklara Türk okullarında veya kendi dinlerinde eğitim yapan okullarda okuma özgürlüğü tanınmıştır.

D) I. Meşrutiyetin İlanı (Kanun-i Esasi)

Anayasa Hukuku ve Türk Anayasa Tarihi konusunda önemli bir yere sahip olan 1. Meşrutiyetin İlanı yani Kanun-i Esasi, Osmanlı devletinin dağılmasını engellemek amacı ile çıkarılmıştır. II. Abdülhamit tarafından kabul ve ilan edilmiştir.

E) II. Meşrutiyetin İlanı

II. Abdülhamit zamanında ilan edilmiştir. Padişah yetkileri daraltılmış ve Mebusan meclisinin yetkileri arttırılmıştır. Padişahın sürgün yetkisi kaldırılmış ve basına sansür yasağı koyamayacağı belirlenmiştir. Değişiklikler sonucunda bir meşruti monarşi anayasası haline gelmiştir. Parti kurma hakkı getirilerek çok partili hayata geçiş sağlanmıştır.

Kpss genel kültür vatandaşlık dersine ait Anayasa Hukuku Gelişimi ile Türk Anayasa Tarihinin bir bölümünü işledik. Bir sonraki kpss vatandaşlık dersi konumuz Türkiye Cumhuriyetinin Anayasaları olacaktır.

Bu yazı Anayasa Hukuku ve Türk Anayasa Tarihi ilk olarak şurada görüldü: .